PAMIĘTNIK WARSZAWSKI czyli DZIENNIK NAUK i UMIEIĘTNOŚCI. Rok siódmy. Tom XX. (May, Czerwiec, Lipiec, Sierpień. Un des plus surs moyens de ne rien faire, est de toujours craindre de mal faire. Princ. Philos. p. Weiss. w Warszawie. Nakład: i Drukiem Zawadzkiego i Węckiego Uprzywileiowanych Drukarzy i Księgarzy Dworu Króla JMci Polskiego. 1821. — Wózek topograficzny. Sławny autor machiny arytmetyczney Abraham Stern, Człouek Towarzystwa Królewskiego Przy. Nauk, wynalazł przed kilką miesiącami machinę do zdeymowania i mierzenia planów, którą nazwał wózkiem topograficznym. Na posiedzeniu Towarzystwa d. 30. Kwietnia b. r. ukazywano publiczności model rzeczonego wózka, i czytano rapport Deputacyi do roztrząśnienia tego wynalazku wyznaczoney. Wózek ten bardzo sprawiedliwie topograficznym nazywa się: bo w rzeczy samey wykreśla, czyli przenosi na tablicę figurę objechanego kawałka ziemi, wymierzaiąc iey boki i kąty, i szczególniey do zdeymowania wielkich powierzchni ziemi, iako to: powiatów, województw i całych kraiów służyć z wielką korzyścią może. Mechanizm tego wózka trzy niejako formuje systemy ściśle z sobą połączone, to iest mierzący, rysuiący, i niwellacyyny.— System mierzący, składa się z pewney liczby zębatych kołowrotów, z których pierwszy poruszany iest od osi tylnych kół wózka; oś zaś ostatniego opatrzona iest skazówką, która pokazuie na podzieloney tarczy drogę przez wózek przebieżoną. Lubo ten system zdaniem Deputacyi nie iest nowym wynalazkiem; nie iest iednak naśladowaniem żadnego z tych, które dotąd w kraiu i za granicą widziano. Nadto wynalazca zamierza go tak urządzić, iżby służył do przenoszenia długości na rozmaitą skalę. „ Poprawka ta, słowa są Deputacyi, powiększy użytek wynalazku, a bez wątpienia dla autora machiny arytmetyczney, która dodaie, odciąga, mnoży, dzieli i wyciąga pierwiastki, nie iest niepodobna do uskutecznienia. ” Dwa drugie systemy, to iest rysuiący i niwellacyyny są zupełnie nowym wynalazkiem. Jakkolwiek skład ich iest prosty, trudno iednak opisać, a trudniey jeszcze rzecz opisaną zrozumieć, nie maiąc przed oczyma rysunku tego wózka; przestaiemy więc na wspomnieniu, że system rysuiący połączony iest z bussolą, za pomocą klórey mierzą się kąty figury na ziemi w chwili przechodzenia wózka z iednego iey boku na drugi. System zaś niwellacyyny nietylko pokaźnie, czy powierzchnia, po którey postępuie wózek, iest równoległa, czy też pochyła do poziomu; ale nadto wyznacza różnicę tych dwóch długości, za pomocą którey tworzy się na tablicy plan powierzchni w przecięciu zupełnie poziomem, co iest właśnie zamiarem topograficznego mierzenia. Nadto, gdy tenże system pokazuie razem i kąt pochyłości powierzchni, i iey długość; iest więc rzeczywiście niwellacyynym; bo iloczyn z wstawy tego kątu przez długość pochyłey powierzchni, daie miarę wysokości iednego końca tey powierzchni nad drugi: a przeto wózek topograficzny P. Sterna nie tylko do zdeymowania planów, ale i do niwellacyi gruntów służyć może. Ponieważ ten wózek prostuie krzywe liniie, które przebiega; żeby więc wykreślona figura była iak naypodobnieysza do figury, którą objeżdża na ziemi; ta figura musi być zamknięta liniiami prostemi, i wózek ściśle prostey drogi pilnować się powinien: dla tego właśnie wynalazca przydaie do niego dzwonek, maiący ostrzegać o każdem zboczeniu z tey drogi; dla tego znowu tam, gdzie granice liniią krzywą są zakończone, iak np, przy rzekach, morzach, ieziorach i tym podobnych wodach, krzywości te muszą być na proste liniie podzielone. Prawda, że w takich przypadkach przedłuża się robola: bo za każdem przejściem z iedney linii na drugą, trzeba kąt, który z sobą czynią, mierzyć bussolą; lecz za to też będzie się więcey zbliżała do doskonałości. Z tem wszystkiem, ponieważ grunt lub droga, po którey wózkiem objeżdżać trzeba, rzadko gdzie mogą być zupełnie równe i gładkie, o system mierzący wszystkie nierówności w liniią prostą zamienia; z tey przyczyny zdaniem Deputacyi, wynalazek ten szczególniey służyć może do zdeymowania planów wielkich powierzchni ziemi, do robienia mapp pocztowych, topograficznych, które wystawuią całe powiaty, prowincye i większe kraie, a gdzie długość iednego cala w rysunku odpowiada ćwierci, połowie, a nawet i całey mili na ziemi. Mierzenie i zdeymowanie takich planów za pomocą wózka topograficznego odbywa się z naywiększą prędkością: dosyć bowiem iest przeiechać się na nim po wszystkich drogach iakiego powiatu lub kraiu, które system rysuiący na tablicy kreśli, a system mierzący długość ich pokazuie: za pomocą zaś bussoli, połączoney z systemem pierwszym, można przez przecięcia przenosić na tęż tablicę wszystkie miasteczka, wioski, i wszelkie ważniejsze punkta z boków tychże dróg postrzegane, tak że nie ma iuż potrzeby tym wózkiem do nich podróż odbywać. Deputacya w rapporcie swoimi uczyniła ieszcze uwagę, że na wózku topograficznym Abrahama Sterna można umieścić niedawno wynaleziony longimetr (Distanzmesser), który rzadką zaleca się dokładnością, i używany iest iuż dzisiay w miernictwie. A wtedy ten wózek może z korzyścią służyć i do zdeymowania planów małych nawet kawałków ziemi, czyli do robienia mapp ekonomicznych: system bowiem mierzący pokazuie wiernie wyrysowaną na tablicy długość, a urządzenie mechanizmu wózka iest takie, że z naywiększą łatwością można prostować pomyłki wynikaiące z nierówności gruntu, lub też krzywości drogi, po ktorey się iedzie; pomyłki, o których rzeczonym longimetrem dowiadywać się trzeba.